Vrolijk stept de 4-jarige Emma mijn spreekkamer binnen, haar hartjes-zonnebril op haar hoofd, haar haren in paardenstaartje. Emma ken ik al sinds zij als dreumes voor het eerst met vulvaire synechiae kwam. Een hardnekkig probleem waarvoor zij nu al voor de 3e keer terugkomt. Emma zelf lijkt het niet te deren, en de consulten zijn eerder gezellig dan dat het voor haar een last lijkt. Ook nu klimt ze onbevangen op de stoel tegenover mij. Na een enthousiaste update over haar dag op school is het tijd voor de vraag of ze vulvaire klachten heeft. Het is de eerste keer dat ik het zo direct aan haar zelf vraag en ik wend me tot haar vader welke term zij voor de labia gebruiken. Aarzelend zegt hij: ‘schaamlippen…?’ En ineens besef ik me dat we dit onbevangen meisje leren dat haar labia haar schaamlippen zijn… Wat voor een boodschap geven we met dit woord af?
Want ja, het woord schaamlippen betekent echt ‘lippen om je voor te schamen’. Afgeleid van het Latijnse woord ‘pudens’, wat ‘beschaamd’ maar destijds ook ‘zedig, bescheiden; met eergevoel‘ betekende 1. De vrouwelijke en de mannelijke delen van je lichaam die je beter kon bedekken, werden in de middeleeuwen aangeduid met ‘Schaemelheyd’2. Bij vrouwen is de oproep tot kuisheid in de anatomische benaming van het genitaal gebleven, bij het mannelijk genitaal niet. Alleen, waar ‘pudens’ van origine een aanwijzing was de genitalia niet te tonen en, zoals in de Bijbel beschreven, ’zorgvuldiger en met meer respect moesten worden behandeld dan de delen van ons lichaam waarvoor we ons niet schamen’3, is de huidige connotatie van ‘schamen’ negatiever en omschrijft Van Dale het als ‘zich onbehaaglijk voelen’4.
Taal verandert, en de connotatie van woorden kan verschuiven. Waar enkele eeuwen geleden een vrouw nog, zonder negatieve bijklank en zeer respectvol, wijf werd genoemd en waar de onnozele kinderen van Vondel niet dom maar alleen onschuldig waren, zo is het anno 2025 ook tijd dat het woord ‘schaamlippen’ wordt vervangen door een woord zonder negatieve connotatie. Dat de tijd er rijp voor is, getuigen meerdere publicaties in de lekenpers waarin wordt gepleit voor aanpassing van het woord schaamlippen5.
Wijlen professor dr. Ellen Laan, psycholoog-seksuoloog, stelde al voor ‘schaamlippen’ door het woord ‘vulvalippen’ te vervangen6. Een term die anatomisch correct is en niet ver af staat van de woorden die we in de spreekkamer voor het uitwendig vrouwelijk genitaal gebruiken.
En nu we het er toch over hebben: labia majora en minora hebben we in het verleden automatisch vertaald naar grote en kleine vulvalippen. Zoals u weet, is dit vaak een incorrecte benaming omdat de labia minora regelmatig groter zijn dan de labia majora. Mogelijk werkt dit ontevredenheid van vrouwen over hun eigen genitaal (en de vraag naar labiumcorrecties?) in de hand. Laten we daarom gebruik maken van het veel neutralere ‘binnenste’ en ‘buitenste’ vulvalippen, wat ook meer aansluit bij de anatomie.
Daarnaast is schaamlipkanker, naast dat het ook geen aandoening is om je voor te schamen, een anatomisch incorrecte naam. Kanker van de vulva beperkt zich namelijk niet tot de vulvalippen, maar kan ook voorkomen op de clitoris of venusheuvel. Als we het uit de taboesfeer halen wordt de drempel hopelijk ook lager om met klachten een dokter te bezoeken.
Dus laten we morgen beginnen: gebruik het woord (binnenste en buitenste) vulvalippen in uw spreekkamer en patiënten informatie. En leer de nieuwe generatie meisjes en vrouwen dat vulvalippen een waardig onderdeel zijn van hun lichaam, niets om je voor te schamen.
Door:
Dr. Floor Vernooij, gynaecoloog Diakonessenhuis (lid Nederlandse Vereniging voor Vulvapathologie)
Dr. Ravi Vermeulen, AIOS gynaecologie, regio Amsterdam (cie patientencommunicatie NVOG en secretaris Nederlandse Vereniging voor Vulvapthologie)
Met dank aan dr. Piet Hummel, hobby neerlandicus en gynaecoloog n.p. en Arja Kruishaar, Neerlandicus
Literatuur:
- www.etymologiewebsite.nl/wiki/schaamdeel,_schaamlippen,_schaamstreek,_schaamhaar
- Cornelis Kiliaan (ca.1529-1607) in “Etymologicum Teutonicae Linguae” uit 1599
- 1 Korintiërs 12:23
- www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/schamen
- www.linda.nl/persoonlijk/relaties/campagne-schaamlippen-nieuwe-term; www.nrc.nl/nieuws/2021/03/02/is-er-iets-om-je-voor-te-schamen-dan-a4033830; www.groene.nl/artikel/een-taalkundige-schaamlipcorrectie; www.kekmama.nl/artikel/columns/patricia/patricia-vindt-het-woord-schaamlip-belachelijk-thuis-noemen-wij-ze; www.womenshealthmag.com/nl/beauty/a33243289/vulva-haar-schaamhaar/; www.eoswetenschap.eu/psyche-brein/waarom-wij-niet-houden-van-schaamlippen-en-schaamhaar
- Podcast Damn Honey aflevering 29 Over seksueel plezier, clitkunde en vulvalippen, November 8, 2019, https://podcastluisteren.nl/ep/DAMN-HONEY-Aflevering-29-Overseksueel-plezier-clitkunde-en-vulvalippen-Met-Ellen-Laan-en-Belle-Barbe